Voorbij de paradox

In onze samenleving worden we geconfronteerd met een groeiende aanwezigheid van toxisch en schadelijk gedrag, terwijl duurzaamheid in verhouding lijkt af te nemen. We aanschouwen een groei in extremisme, oorlogsconflicten met burgerslachtoffers, misbruik van online platforms, internet oplichting, sociale uitsluiting, en meer. Binnen werkomgevingen zien we een stijging van burn-outs, pestgedrag, destructief leiderschap, agressieve interacties met klanten en patienten, enzovoort. In het onderwijs worden agressief gedrag, pesten en mentale problemen steeds alledaagser, terwijl het verwende kind zich laat gelden. Zelfs de impact van COVID heeft een verandering teweeggebracht onder mensen: de focus ligt meer op het individu en consumptie. Mensen en bedrijven streven naar hogere winsten en vertonen minder solidariteit. Afspraken worden regelmatig genegeerd als dat beter uitkomt. Waar zal dit alles naartoe leiden?

Wat als toxisch gedrag het nieuw normaal wordt?

 

De paradox
 

Het streven naar duurzaamheid heeft een verrassende wending genomen in het afgelopen decennium: een opmerkelijke toename van toxiciteit. Het is boeiend hoe het “bestrijden” van zaken, zoals toxiciteit en de vernietiging van het milieu, paradoxalerwijs de kracht ervan lijkt te vergroten. Daarentegen zal het aanvaarden[2] van datgene wat je eigenlijk "niet" wilt,  de gewenste transformatie veel vlotter laten verlopen. Een intrigerend mysterie ligt verscholen binnen onze natuur.

 

De merkwaardige paradox is dat als ik mezelf accepteer, zoals ik ben, ik kan veranderen.

 Carl Rogers

 

In plaats van een éénzijdige focus te leggen op enerzijds duurzaamheid en anderzijds toxiteit, kan ook toxiteit aanvaard worden en zelfs omarmd. Is toxisch het nieuwe duurzaam? Duurzaamheid en toxiciteit zijn twee zijden van dezelfde medaille, die niet per se tegenover elkaar hoeven te staan. Juist de exclusieve aandacht voor één van beide (duurzaamheid OF toxiciteit) leidt tot een neerwaartse spiraal. Daarom is er behoefte aan een perspectief en visie die de paradox (de schijnbare tegenstelling) overstijgt.

Door toxiciteit in onze omgeving te omarmen, kunnen we een positieve bewustzijnstransformatie bewerkstelligen. Door toxiciteit te benutten, kunnen we duurzame veranderingen in onze relatie met onszelf en anderen tot stand brengen, stap voor stap, één per één. Op die manier bouwen we samen aan een betere wereld.

 

Een van de beste paradoxen van leiderschap is de behoefte van een leider om zowel koppig als ruimdenkend te zijn. Een leider moet erop staan vast te houden aan de visie en op koers blijven naar de bestemming. Maar hij moet ruimdenkend zijn tijdens het proces.

Simon Sinek

 

Het aanvaarden van toxiciteit met een open mindset EN het realiseren van duurzame verandering vormen een paradoxale uitdaging in (zelf)leiderschap.

Toxiteit groeit. Slecht EN goed nieuws.

Het slechte nieuws is dat deze situatie ons ontmoedigt. Vaak krijgen we opmerkingen te horen als: "Alles lijkt enkel nog om geld, consumptie, enzovoort te draaien." Het lijkt alsof er geen hoop meer is voor onze wereld en de toekomstige generaties. Een gevoel van moedeloosheid overheerst. Welke impact kunnen wij als individuen nog hebben?

 
Het goede nieuws is dat we de aanwezigheid van toxiciteit kunnen benutten om onze relatie met onszelf en anderen te transformeren. We hebben de mogelijkheid om toxiciteit in te zetten voor het creëren van een betere wereld. Hoe intenser de toxiciteit, en hoe meer het ons stoort, des te gunstiger het kan zijn.

Maar wat definieert toxiciteit precies? Een creatieve benadering om toxiteit te doorgronden en een gezamenlijke taal lijken nu meer dan ooit essentieel.

 

Nood aan een analysekader voor toxiteit

 

Er is behoefte aan een structuur voor analyse die ons helpt bij het definiëren en beschrijven van "toxiciteit". De extreme vormen herkennen we gemakkelijk. Niettemin bestaan er veel nuances van toxisch leiderschap, een schadelijke werkomgeving, toxische medewerkers, collega's, toxisch verwende kinderen (werknemers), enzovoort. Het blijft echter ook een heel persoonlijke beleving. Daarnaast streven we naar een analytisch kader dat zelfsturing en groei faciliteert op zowel individueel, organisatorisch als maatschappelijk niveau. We wensen een mechanisme te creëren om onszelf (en de omgeving) duurzaam te transformeren.
 

Narcisme en het enneagram creëren een uitweg

 

Om toxiciteit te beschrijven grepen we terug naar erkend toxisch gedrag, met name narcisme. Vervolgens verbonden we narcisme met een bekend model voor persoonlijke ontwikkeling, met name het enneagram[3]. Deze verbinding bleek een cruciale doorbraak te zijn, net zoals de integratie van het Ofman Kernkwadrantenmodel[4]. Hieruit zijn de 9 gezichten van toxiciteit ontstaan, een analysekader dat wij actief gebruiken in onze praktijk.

 

De 9 gezichten van toxiteit
 

Niet alles wat onder ogen wordt gezien, kan worden veranderd, maar niets kan worden veranderd totdat het onder ogen wordt gezien.

James Baldwin

 

De 9 gezichten van toxiteit vormen een “een manier van kijken naar” die helpt bij het overstijgen van schijnbare tegenstellingen. Deze benadering omarmt en accepteert toxiciteit op een manier die mensen positief in beweging brengt. Het stelt mensen in staat verantwoordelijkheid te nemen en controle over hun leven te krijgen.

 
De 9 gezichten van toxiteit, werden elk gedefinieerd vanuit 4 verschillende invalshoeken:

 

1. Toxisch gedrag;

2. Geïntoxiceerd gedrag (intox gedrag);

3. Geïntoxiceerd gevoel (intox gevoel);

4. De spiegel voor groei (detox gedrag). Deze spiegel is de basis voor persoonlijke groei en overstijgt de paradox.

 

Hierbij een schematisch voorbeeld, ter verduidelijking. Dit voor (de 4 invalshoeken van) het 3e gezicht:

​

 

​

​

​

​

​

​

​

​

 

Zowel het toxisch gedrag als de intox kant zijn ziekmakend.

 

Voor het 3e gezicht toont bovenstaand schema (met de 4 insteken) ons volgende weg uit de impasse:

1. Door het toxische gedrag van de profiteur, die ons uitbuit; (toxisch)

2. Door ons eigen gedrag, waarbij we té genereus en té goed zijn; (intox)

3. En door ons gevoel dat we opnieuw zijn gebruikt; (intox)

4. Leren we de waardevolle les van de spiegel dat we een balans moeten vinden tussen geven en nemen, en ons moeten richten op wie we zijn, niet op wat we bezitten. (detox)

Het daadwerkelijk overstijgen van de paradox vereist een triple A-benadering, zoals verder toegelicht. We ambiëren immers ander gedrag en ander gedrag komt niet vanzelf.

Een triple A aanpak voor gedragsverandering

De 9 gezichten (met elk 4 invalshoeken) vormen het startpunt van een triple A-aanpak om de paradox te doorbreken. Voor deze aanpak lieten we ons inspireren door Ken Wilber, die spreekt over 3 stappen voor bewustzijnsverruiming:

1. Wake up – wakker worden  
2. Clean up – opruimen
3. Grow up – opgroeien

Of vanuit ons standpunt, toxisch als het nieuwe duurzaam, vergroten we spiraalsgewijs onze persoonlijke groei via (1) bewustwording, over (2) actie naar (3) verankering:

 

 

 

 

 

 

 

 

​
 

1.  AWARENESS (wake up – wakker worden)

We worden ons bewust. We leren de toxiteit te herkennen voor wat het werkelijk is.

 

2.  ACTION (clean up – opruimen)

We ruimen onze eigen achterliggende toxische gedachten, gevoelens en gedragingen op (intox turnaround, heling).

 

3. ANCHORING  (grow up – opgroeien)

We belichamen ons nieuwe (verbrede) bewustzijn in nieuwe (minder giftige) gedragingen en gewoonten.

Zo wordt toxiciteit een poort naar bewustzijnsverruiming en meer welzijn.

 

Een paradigmashift in welzijn
 

De overgang van theorie naar praktijk heeft haar waarde bewezen, vooral in therapie en coaching, zoals bij individuen geconfronteerd met narcisme of ander schadelijk gedrag. Daarnaast ook bij rouw, burn-out en depressie.
Op een vergelijkbare manier biedt deze benadering een oplossing voor leiders en managers die geconfronteerd worden met destructief gedrag (van werknemers, klanten, studenten,…) en geen uitweg zien.

De competentie om toxiciteit te herkennen en er op transformerende wijze mee om te gaan, zowel voor jezelf als voor anderen, lijkt een frisse wind te brengen die paradoxalerwijs ons welzijn bevordert en verdiept.

Zo gaan we (om het in Ken Wilber’s woorden te zeggen) van een “first tier” naar een “second tier” denken/aanpak[5] en komen we via een paradigmashift naar verdieping van welzijn.

 

De natuur als katalysator

 

In onze praktijk trekken we de natuur in.

De natuur benutten als coach verhoogt de snelheid van analyse en verandering. Zelfexploratie en het transformeren van energie zijn veel gemakkelijker in de natuur.

Met de triple A-aanpak als gids en de innovatieve methodieken van toegepaste natuurcoaching, doorbreken we paradoxen en brengen we positieve transformaties tot stand.

Via de magie van de natuur kunnen we de geheimen van onze natuur ontsluieren en stappen zetten naar een verruimd bewustzijn. Dit draagt bij aan een verdieping van welzijn.

 

 

De kracht van toxiteit

 

De paradox van trauma is dat het zowel de kracht heeft om te vernietigen als de kracht om te transformeren en weer tot leven te wekken. (Peter A. Levine)

Deze paradox geldt ook voor toxiteit. Vaak halen we de meest interessante levenslessen uit situaties die in eerste instantie negatief lijken.

 

Ben je slachtoffer van narcisme of een toxische vorm van leiderschap?

Ben je in rouw, burn-out of depressie?

Ben je ondernemer of leidinggevende, en wil je de toxiteit binnen je team of organisatie transformeren?

 

Welke kracht van toxiteit wil je benutten?

Ga je voor (zelf) destructie of (op)nieuw leven?

 

Je bent vrij om te kiezen.

 

Lut Van Mossevelde

0032 476 96 39 59

Institute for Sustainable Working

 

Indien dit onderwerp en deze benadering je interesseert, meld je dan aan via lut@sustainableworking.org of https://www.sustainableworking.be/contact

Op die manier blijf je op de hoogte van toekomstige lezingen, workshops en een gloednieuw boek dat uitgebreid ingaat op dit onderwerp.

 

 

​

​

#persoonlijke ontwikkeling/ narcisme/rouw/burn-out/ depressie/ leiderschap/natuurcoaching/ enneagram/ kwadrantenmodel/ Ken Wilber/

 

[1] Schijnbare tegenstelling. Een paradox bestaat uit twee dingen die op het eerste gezicht niet kunnen, maar als je er dieper over nadenkt toch wel kunnen. 

[2] Aanvaarden (als/voor) wat het is

[3] Don Richard Riso-Russ Hudson, A.H. Almaas, S. Maitri

[4] Kernkwadranten van Daniël Ofman

[5] Oorsprong ligt bij Clare W. Graves, zijn werk rond evolutie van bewustzijn